فرم کلی بنا در معماری گذشته تحت تاثیر عوامل اقلیمی طراحی می شده است. در واقع معماری مظروف عوامل محیطی بوده است.

معماران به دنبال بهینه ترین راه برای کاهش تلفات بار حرارتی ساختمان بودند.

بر خلاف امروزه که غالبا طراحی معماری فارغ از مباحث اقلیمی یک شکل صرفا عملکردی را به کاربر ارائه می دهد که با تجهیزات و تاسیسات آسایش حرارتی ساکنان براورده می شود.

انرژی خورشیدی اصلی ترین عامل تامین انرژی های ساختمان می باشد که تاثیرات آن در محیط به شکل عوامل فرعی همچون جریان هوا، بارندگی و… بروز پیدا می کند که در هر اقلیمی یکی از این عوامل، غالب است.

4 اقلیم مختلف و 4 راهبرد متفاوت در طراحی بناها

اقلیم گرم و خشک بیابانی:

معماری این اقلیم اصلی ترین نماد معماری ایرانی می باشد.

در ایران ما 4 اقلیم اصلی داریم که مهم ترین  آن با توجه به مساحت، اقلیم بیابانی می باشد که بخش عظیمی از دشت کویر و کویر لوت را در بر می گیرد که اصلی ترین عامل شکل دهنده ی فرم بنا رهایی از تابش سوزناک بهار و تابستان و سرمای سوزناک کویری زمستان می باشد.

در این اقلیم ، معماری به سمت شکل گیری فرم های درون گرا با حداکثر میزان سایه اندازی و افزایش جریان باد بهینه در درون بنا می رود.

در مناطق کویری ساخت بنا در دل زمین ساختمان را از محیط پیرامون جدا کرده و خرداقلیم متفاوتی برای آن تعریف می شدند. ارتفاع اتاق ها به منظور گرم تر شدن فضاها بلند در نظر گرفته می شد، فضاهای اصلی به منظور در امان ماندن از تابش سوزناک و قرار گرفتن در سایه در ضلع جنوبی قرار می گرفتند.

اقلیم گرم و مرطوب:

این اقلیم، نواحی ساحلی جنوبی ایران را در بر میگیرد.چالش طراحی در این اقلیم، رهایی از تابش سوزناک استوایی و  رطویت بالای هوا در این نواحی است.

در اقلیم گرم و مرطوب سواحل خلیج فارس و دریای عمان معماران با ساخت بادگیرهای حجیم یک طرفه به سمت دریا، به منظور بهره مندی از جریان هوای دریا و ساخت ساختمان ها به صورت درونگرا، با عوامل محیطی مقابله می کردند.

اقلیم سرد و خشک:

رهایی از سرمای سوزناک فصول سرد، چالش طراحی در این مناطق می باشد.

روشهای طراحی مناطق سرد دامنه های زاگرس و شمال غربی کشور بی شباهت به معماری اقلیم گرم و خشک نبودند. به دلیل اینکه این بناها نیز باید خرد اقلیم متفاوتی را ایجاد کنند.

فرم بنا در این اقلیم به سمت درون گرایی رفته و فضاهای اصلی در ضلع شمالی با ارتفاع کم به منظور حداکثر بهره وری از تابش آفتاب قرار گرفته است. درحالیکه فضاهایی همچون انبار و مطبخ در اضلاع جنوبی و جانبی بنا قرار می گرفتند.

اقلیم معتدل و مرطوب:

در این اقلیم، چالش معماری بناها، خلاصی از رطوبت بالای هوا در فضاهای بسته و داخلی بوده است.بدین منظور، در اقلیم معتدل و مرطوب سواحل خزر، حداکثر بهره وری از جریان باد دریا به منظور کاهش میزان رطوبت داخل بنا مد نظر معماران قرار گرفته است.

در این اقلیم به دلیل اعتدال دمایی محیط پیرامونی، بنا را به صورت برونگرا احداث می کردند و کشیدگی بنا را به صورت شرقی – غربی در می آوردند. با این روش از جریان باد که از دریا به سمت خشکی می وزید، جهت کاهش رطوبت فضاهای داخلی بیشترین بهره را می گرفتند.

سیاستهای طراحی در 4 اقلیم :

در هریک از موارد فوق که ذکر کردیم معماری تحت تاثیر عوامل اقلیمی غالب، فرم مشخصی را به خود می گیرد.

در هر یک از این اقلیم ها به منظور دستیابی به راهبردهای مذکور سیاست های متفاوتی اتخاذ شده است که برای مثال می توان به استفاده از بادگیر، سرداب، حیاط مرکزی، حوضخانه در اقلیم بیابانی، بالابردن بنا از سطح زمین و پنجره های کشیده در اقلیم سواحل خزر، پنجره های کوچک مناطق سرد و نسبت کم حجم به جرم بنا و نهایتا بناهای مرتفع با ایوان های بلند و بادگیرهای حجیم سواحل جنوبی اشاره کرد.

تهیه شده در :