یکی از سبکهای معماری ایرانی پس از اسلام  بر اساس تقسیم بندیهای استاد پیرنیا، سبک آذری می باشد.

مراحل تکاملی سبک آذری

الف. شیوه‌ی اول سبک آذری مربوط به دوره‌ی ایلخانی به مرکزیت تبریز با ویژگی‌های زیر است:

1. ساخت بناهای سترگ و عظیم
2. توجه به تناسبات عمودی بنا
3. ساخت ایوان با پلان مستطیل شکل
4. تنوع در ایوان سازی
5. استفاده از تزئیناتی چون گچ‌بری، کاشی زرین فام و کاشی نقش برجسته.

ب: شیوه ی دوم سبک آذری مربوط به دوره‌ی تیموری به مرکزیت سمرقند با ویژگی‌های زیر است:

1. ساخت ساقه (گلوگاه) بین فضای گنبد و گنبد خانه.
2. ایجاد سطوح ناصاف در تمامی بنا.
3. استفاده از تزئینات کاشی معرق (موزاییک کاری)

دوره‌ی تیموری اوج معماری سبک آذری می‌باشد.

شیوه آذری دارای دو دوره است، دوره نخست از زمان هولاگو و پایتخت شدن مراغه و دوره دوم آن از زمان تیمور و پایتختی سمرقند آغاز می شود. در آن زمان نیاز به ساخت و ساختمان های گوناگون بود که باید هرچه زودتر آماده می شدند. از همین رو در روند ساختمان سازی شتاب گرفتند، و  به بهره گیری از عناصر یکسان روی آوردند ( مانند کاربندی در سازه).

ویژگی معماری آذری:

_ بهره گیری بیشتر از هندسه در طراحی معماری.
_ ساختمان هایی با اندازه های بسیار بزرگ ساخته شد که در شیوه پیشین مانند نداشت، همچون گنبد سلطانیه.
_ در شیوه رازی، آجرکاری نما همراه با سفت کاری انجام می شد اما در شیوه آذری، نخست ساختمان با خشت یا آجر و سنگ بدون نما سفت کاری، سپس نماسازی به آن افزوده می شده است. (در واقع نماسازی از خود بنا جدا بوده است).
_ کم کم از کاربرد آجر کاسته و جای آن را کاشی (سفال لعابدار) گرفت.
_ بکار گرفتن کاشی تراش یا مُعرق و کاشی هفت رنگ.

نمونه هایی از بناهای سبک آذری:

1. شنب غازان

2. ربع رشیدی

3. رصدخانه‌ی مراغه

4. ارگ علیشاه در تبریز

5. مدرسه و تکیه‌ی امیر چخماق

6. زندان اسکندر یا مدرسه‌ی ضیاییه در یزد

7. مسجد جامع ورامین

8. گنبد سلطانیه یا مقبره‌ی اولجایتو

9. حرم امام رضا (ع)

10. مقبره‌ی شیخ صفی الدین اردبیلی

11. مسجد کبود تبریز یا جهانشاه

12. مدرسه‌ی امامی اصفهانی

13. مسجد جامع یزد

14. مسجد گوهرشاد

15. مجموعه‌ی تاریخی سنگ بست

16. مقبره ی شاه نعمت‌الله ولی در ماهان کرمان

17. مدرسه‌ی غیاثیه خردگرد در خواف

18. مسجد جامع عتیق شیراز

19. بقعه ‌هارونیه در توس

20. گور امیرتیمور در سمرقند

21. مزار شیخ احمدجام در تربت جام

22. مقبره‌ی سلطان بخت آغا در اصفهان

23. مسجد و مدرسه‌ی طلاکاری در سمرقند

24. مجموعه‌ی آرامگاه‌های شاه زند در سمرقند

25. مدرسه‌ی گوهرشاد در هرات

26. مسجد بی‌بی خاتون در سمرقند

27. مدرسه‌ی میر عرب در بخارا

28. کاروانسرای انجیره در جاده یزد – طبس(تصویر 79)

29. کاروانسرای چهار آباد درجاده‌ی نطنز – اصفهان
30. پل قافلانکوه
31. منارجنبان

بناهای بجای مانده از سبک آذری:

مقبره سلطانیه، مسجد علیشاه تبریز، مسجد جامع ورامین، مسجد جامع یزد، خانقاه شیخ عبدالصمد نطنز، مسجد گوهر شاد، مسجد غیاثیه خرگرد، مسجد میرچخماق، مسجد بی بی خانم سمرقند، گور امیر سمرقند، مسجد کبود تبریز.

نگارنده :مهندس علی اکبر ودایع خیری

مهندس اعظم سلطان محمدی

همچنین شما میتوانید در مورد دیگر سبکها اینجا کلیک نمایید.