رون و سازگاری معماری ایرانی در محیط گذشته

سازگاری معماری و محیط در گذشته، آسایش و آرامش را در زندگی مردم به همراه داشت و امروزه، وابستگی به فن آوری سبب ناسازگاری معماری با اقلیم شده است.

قواعد و اصولی که در سنت پیشینیان، مطرح شده جهت هماهنگی معماری با بستر طبیعی آن بوده است .

امروزه برای احیاء این امر ، لازم است  اصول و الگوهای آن، شناسایی و برای کاربرد طراحانه، معرفی گردند.

جهت گیری یکی از همین اصول با اهمیت در معماری گذشته است که امروزه، مورد غفلت قرار گرفته است. منظور از جهت گیری مناسب ساختمان بدین معنا است .

جداره های نور گذر جنوبی به منظور بهره برداری بیشتر از انرژی تابشی خورشید در زمستان و روزهای کوتاه سال، در معرض تابش خورشید قرار گیرند .

در تابستان خصوصا در مناطق گرم و خشک مقدار کمتری تابش دریافت کنند.

از آنجا که به ندرت، آفتاب گیری بهینه، مقارن با جهت گیری باد می باشد، ساختمان باید به نحوی قرار گیرد که از بادهای نامطلوب در طول سال محفوظ باشد .

ضمنا طی فصل گرم سال بتوان از نسیم و بادهای مطلوب به منظور تهویه طبیعی و کاهش دمای داخل استفاده کرد.

مباحث اصلی رون

مبحث رون (جهت گیری) به عنوان یکی از ویژگی های معماری سنتی ایرانی مطرح می شود  که به جهت گیری ساختمان با توجه به شرایط اقلیمی یعنی تابش آفتاب و باد اشاره دارد.

معماری ایران در قالب سه جهت گیری یا رون دسته بندی می شود:

1- رون راسته

2- رون اصفهانی

3- رون کرمانی

این سه جهت گیری بنا، در معماری ایرانی بسیاری از شهرهای تاریخی ایران درنظر گرفته شده است.

نظریه دکتر پیرنیا

بنــا به گفته پیرنیا، معماران سنتی در انتخاب جهت گیری بنا در یک منطقه، از قرار گرفتن یک مســتطیل در یک شش ضلعی منتظم بهره می بردند.

انتخاب شش ضلعی به گفته پیرنیا بدین دلیل بود که این شــکل هندسی از سه مثلث متساوی الاضلاع تشکیل می شود و چون این مثلث را نمی توان نادرســت کشید .

بنابراین شش ضلعی نیز شــکلی دقیق دارد و به گفته او یک تناســب طلایی به شمار می آید.

مستطیل درون شش ضلعی در رون راسته و رون اصفهانی 30 درجه از جنوب به ســمت غرب یا شرق انحراف دارند.

رون راســته شمال شرقی- جنوب غربی و به طور تقریبی در راسته قبله معرفــی میگردد که در طراحی معماری شــهرهای تهران، تبریز، یزد و جهرم در نظر گرفته می شده است.

یکی از عوامل تاثیر گذار در انتخاب این رون قرارگیری شهرها در مجاورت یک کوه یا چند کوه بوده است.

پیرنیا برای شهر یزد هر جهت گیری به جز رون راسته را بسیار نامناسب میدانست.

گرچه امروزه در مناطق جدید یزد، احداث خانه ها در راستای نامناسب شرقی – غربی، سبب گرمای بیش از حد در فصل تابستان و سرمای شدید در فصل زمستان شده است .

همین امر هدر رفت انرژی و هزینه های گزاف را به همراه خواهد داشت.

مسجد جامع یزد

رون اصفهانی نیز که میدان نقش جهان در راستای آن است، در راستای شمال غربی- جنوب شرقی بوده است.

استاد علی اکبر، هنرمند بزرگ اصفهان اقدام به ساخت مسجد امام می کند؛ وی به زیبایی تغییر جهت به سمت قبله را حل کرده است .

در شهرهای اصفهان و شهرهای باستانی همچون تخت جمشید، پاسارگاد و استخر این رون رعایت می شده است.

میدان نقش جهان

رون کرمانی هم راستای شرقی- غربی دارد.  در کرمان کوه ها در شمال و جنوب  قرار دارند و در شهر همدان نیز به خاطر وضع باد که از دره به طرف شهر می وزد از این رون استفاده شده است.

بنا به گفته استاد پیرنیا در کرمان و همدان هر راستایی به جز رون کرمانی نامناسب است. این جهت گیری، در ســرزمین اورارتوها ، غرب آذربایجان و شمال کردستان نیز دیده می شود.

تپه هگمتانه

جهت گیری ســاختمان در مباحث مربوط بــه صرفه جویی در انرژی و طراحی معماری پایدار نیز از اهمیت ویژه ای برخوردار میباشــد.

امروزه برای دستیابی به آسایش و رفاه در فضای معماری بیشتر از انرژی های ســوختی و برقی بهره می برند.

در گذشته به دلیل کمبود و فقدان اینگونه انرژی ها، اصول و روشهایی را در ســاخت و طراحی ساختمان به کار می بردند.

که به کمک آنها بتوان معماری را به بهترین شــکل با اقلیم هماهنگ کرد تا نیاز به سرمایش و گرمایش به کمترین میزان برسـد.

منابع :

معماریان، غالمحســین، تدوین. (ب1384) آشنایی با معماری اسلامی ایران. (محمدکریم پیرنیا، مؤلف). تهران: سروش دانش.

عکس  مسجد جامع یزد fardanews.com

عکس  میدان نقش جهان .pinterest.com

عکس تپه هگمتانه.sepahantourism.ir