آیا تاکنون درباره علم فیلوتاکسیس چیزی شنیده اید؟

این علم به مطالعه مکان قرارگیري برگ ها بر روي ساقه می پردازد و ثابت می کند تناسبات رعایت شده در رویش برگ باعث می شود که نورگیری گیاه به حداکثر برسد و آب باران از طریق برگ ها به صورت متناسب به ساقه و سپس ریشه گیاه انتقال یابد.

در واقع شناخت اینگونه تناسبات در طبیعت، اکثر معماران را در جهت خلق فضای متناسب، استوار و در حین حال زیبا ترغیب کرد.

تناسب یکی از اصول اولیه اثر هنري است که رابطه هماهنگ میان اجزا را بیان می کند. در طول تاریخ اقوام مختلف، درصدد یافتن تناسبات ایده آل اجسام از طریق ریاضی و هندسه بودند.

آنان سعی نمودند به اندازه معین و دقیقی از طریق ارتباط میان ابعاد یک ترکیب، به یک اثر زیباشناسه دست پیدا کنند.

در معماری ایرانی، با وجود خصایلی چون تناسب و زیبایی سردرها وگنبدها و ایوان‌ها خصلتی که بیشتر شایسته بررسی است منطق ریاضی و تناسبات آن است

یکی از انواع تناسباتی که در آثار معماری ایرانی به چشم میخورد و در بیشتر سیستم هاي منظم جهان هستی نیز درجریان است، تناسبات طلایی  است.

انواع تناسبات طلایی

نسبت طلایی یک نسبت ریاضی است.

تناسب طلایی که با عدد 618/1  نشان داده می شود  از نام آورترین تناسبات در معماری جهان است.

بسیاری از محققین منشاء این تناسبات را در یونان می دانند؛ معبد پارتنون در مجموعه آکروپلیس آتن نمونه ای از یک بنا با بهره گیری از تناسبات طلایی است.

در واقع چنانچه نسبت دو مقدار، عدد ثابت 618/1 را حاصل کند میتوان گفت تناسب طلایی میان اندازه ها برقرار است.

نسبت طول به عرض آثار زیر به عدد طلایی باستان بسیار نزدیک است:

برج و میدان آزادی تهران

میدان نقش جهان اصفهان

با مطالعه پیرامون معماری ایران، بارها سخن از نسبت زرین( طلایی)  و  مستطیل طلایی ایرانی به میان آمده است. بزرگانی همچون پیرنیا صحت این مطلب را نیز تأیید کرده است.

در نقشه ی اتاق ها، حیاط و غیره از مستطیل طلایی ایرانی کمک می گرفتند. مستطیل طلایی ایرانی از محاط شدن یک مستطیل در درون یک شش ضلعی بدست می آید که برابر 73/1 است.

پیشینه هندسه و تناسبات در مشرق زمین

تمدن ایلام در شوش، دارای پیشینه دانش کهن در زمینه ریاضیات و هندسه بوده است. گرچه در آن زمان علم اعداد مفهومی نداشته اما بازمانده های معماری نشان می دهند که از تناسبات شاید به روش هندسی بهره گیري میشده است. در روزگار هخامنشیان پس از ابداع واحدهاي اندازه گیري، از ریاضیات در مهندسی ساختمان بهره گیري شد.

به طور مثال طول و عرض صفه ورودي تخت جمشید دقیقاً با رعایت تناسبات طلایی ساخته شده است یا نسبت ارتفاع سردرها به عرض آنها  نسبت طلایی است.

هندسه و تناسبات در روزگاران اسلام

نمونه هاي ارزشمند آثار معماري برجا مانده از تمدن اسلامی به خوبی نشانگر بینش آگاهانه معماران از دانش هندسه می باشد.

بسیاري از معماران بزرگ ایرانی نیز در طراحی هاي خود از نسبت طلایی استفاده می کردند چرا که ذهن انسان با این نسبت انس داشت و راحت تر آن را می پذیرفت.

مسجد جامع ورامین

تناسبات مستطیل طلایی در کلیت پلان و جزء فضاها

مسجد جامع یزد

رعایت تناسبات مستطیل طلایی در پلان مسجد

رباط شرف

تناسبات مستطیل طلایی در کلیت پلان و جزء فضاها

هنرمندان معتقدند شکل هایی که در آنها نسبت طلایی رعایت شده است چشم نوازترین شکل هاي ممکن را تشکیل می دهند؛ تفحص در معماري گذشته ایران  نیز بر این موضوع صحه می گذارد، به طوریکه می توان یکی از دلایل جاودانگی هنر معماري گذشته را رعایت اصول هندسی من جمله تناسب طلایی در معماري ساختمان ها برشمرد.

تهیه شده در: