بسیاری از پارک های قرن حاضر تحت تاثیر تفکر غربی و به سبک باغ های اروپایی ساخته شده اند. بسیاری از پارک هایی که معماران ایرانی طراحی و اجرا کرده اند برگرفته از اصول معماری مدرن می باشد.

این درحالیست که پیشینه معماری ایران سرشار از باغهای فرحبخش و الهام بخش برای سرزمینهای دیگر بوده است. باغ و باغسازی در فرهنگ ایرانی همواره مورد توجه ایرانیان بوده است و این توجه در سروده های شعرای ایرانی به وضوح نمایان است.

باغ ایرانی انگاره ای از فرهنگ و سبک زندگی ایرانیان

فن ساختن و فرم زندگی در فرهنگ ایرانی از دیرباز به دلیل غلبه اقلیم کویری بر این کهن بوم ، مفهومی درون گرا داشته است. غالبا بناها به گونه ای ساخته می شدند که شامل دو گونه فضای اندرونی و بیرونی می شدند.

باغ ایرانی نیز از این مفهوم مستثنا نبوده و یکی از ویژگی های بارز آن محصور بودن در دیوارهایی بلند و ضخیم بوده است. ویژگی های مشترکی بین همه ی این باغ ها وجود داشته که منجر به ایجاد سبکی به نام باغ ایرانی شده است.

جدا از تاثیر اقلیم، تفکرات عرفانی و اخلاقی ایرانیان نیز در شکل گیری فرم باغ ایرانی موثر بوده است؛ خصوصیاتی چون سلسله مراتب فضایی، وحدت و کثرت، توجه به عناصر اربعه، مکاشفه، استفاده از رنگ و انعکاس نور، صدا و سکوت و … را می توان به عنوان نمونه هایی از این تاثیرات برشمرد.

از جمله ویژگی های باغ ایرانی می توان به موارد زیر اشاره نمود:

• محور اصلی باغ

اکثر باغهای ایرانی بجا مانده دارای یک محور دسترسی غالب از ورودی تا دیوار انتهای باغ بوده اند.

• دسترسی ورودی غیرمستقیم

• رعایت محرمیت و اشراف

• جوی آب جاری در امتداد محور اصلی

• کوشک در مرکز یا انتهای باغ

• درختان بلند غیر مثمر در کناره های محور و درختان مثمر در داخل کرت های باغ  و ….

نمونه هایی از باغهای ایرانی و خاستگاه اولیه آنها

به لحاظ تاریخی بسیاری پاسارگاد را قدیمی ترین باغ شناخته شده و الگوی باغ های هندسی ایرانی می دانند.

در گذشته باغ ها غالبا محل استراحت و زندگی شاهان و اشراف بوده اند. از جمله آنها می توان به باغ فین کاشان، باغ ارم شیراز، باغ هشت بهشت اصفهان و… اشاره کرد.

گرایشات فرهنگی جدید و تاثیر بر شیوه های باغسازی

در گذشته کمتر پیش می آمد که باغ ها محل حضور مردم عادی و جایگاهی برای تفریح و گذران اوقات فراغت باشد و تنها اطرافیان حکومت و دربار از این زیبایی بهره می بردند.

امروزه ساخت پارک و فضاهای سبز شهری جایگاهی برای حضور مردم در شهر، جهت گذران اوقات فراغت و برقراری تعاملات اجتماعی به انواع مختلف شده است که در مقیاس های محلی، منطقه ای و شهری طراحی و ساخته می شوند.

ورود این تیپ فضاها به شهرهای ایرانی مقارن با ورود تفکر مدرن در عصر پهلوی بود. بسیاری از معماران بزرگ معاصر همچون کامران دیبا، غلامرضا پاسبان حضرت، کریم ساعی طرح هایی را در نقاط مختلف شهرهای ایران پیاده کردند که از آن جمله می توان به پارک شفق، لاله، ساعی، ملت و… اشاره کرد.

به مرور شیوه و سبک طراحی بوستانهای ایرانی تحت نفوذ معماری غرب و خالی از المانهای ایرانی و تفکرات غنی گذشته شده است. حلقه ی گمشده پارکسازی ایرانی که تمدنی غنی در زمینه باغسازی دارد عدم بهره گیری از هویت و المان های باغ ایرانی در عصر حاضر می باشد.

نمونه های معاصر طراحی بوستان در امتداد شیوه باغسازی ایرانی

اخیرا در شهر تهران در یکی از محله های قدیمی به نام ده ونک در طرحی نو هویت باغ ایرانی در پارکی به همین نام زنده شده است. این باغ در سال 1391 توسط مهندسین مشاور پژوهشکده نظر و در بخش باقی مانده از باغ بزرگ مستوفی الممالک( پارک عمومی بانام باغ ونک) با رویکردی نوین نسبت به هنر باغسازی که آن را به عنوان فضایی جمعی با میل به طبیعت و فرهنگ می شناسد طراحی شده است.

مبنای طراحی حفظ بستر طبیعی پروژه ، نقاط عطف و درختان شاخص با هدف حداقل مداخله در وضع موجود بر مبنای محور اصلی شمالی جنوبی و محور فرعی شرقی غربی شکل گرفت.

سردرورودی، هشتی ورودی، دیوار مشبک پیش ورودی، فرم ورود غیر مستقیم به مجموعه، انطباق محور ورودی بر محور کوشک، درختان حاشیه محور که همگی عناصر شاخص باغ ایرانی هستند در قالب فرهنگ و نیازهای جامعه معاصر گرد هم آمده و فضایی یکپارچه را تشکیل داده اند.

این نگاه نو جایگزین نگاه التقاطی و بی هویت یکصد سال اخیر شده و در اختیار عموم مردم قرار گرفته است و استقبال جامعه نشان دهدنده موفقیت این پروژه می باشد. همچنین آن را می توان یک هدف گردشگری در تهران قلمداد کرد که مقصد بسیاری از توریست های داخلی و خارجی نیز می باشد.

تهیه شده در :