تســلط نظــام ســرمایه داری بــر شــهرها از یــک طــرف و توجــه بیـش از انـدازه بـر فرآینـد برنامه ریـزی از طـرف دیگـر منجـر بـه بی محتوایــی، اقدامــات شهرســازی در شــهرها شــده است, ایــن مساله، پیامدهــای زیــادی را بــرای شـهرها بـه ارمغـان آورده اسـت کـه از مهمتریـن آن هـا میتـوان بـه بی عدالتـی فضایـی و نابرابـری در توزیـع خدمـات و منابـع در شـهرها اشـاره کـرد. وجود امکانات رفاهي در جوامع شهری ميتواند در برقراری امنيت نقش به سزایي داشته باشد. به عبارتي، عدالت فضایي در توزیع خدمات عمومي نقش اساسي در ایجاد امنيت مناطق شهری دارد. بنابراین، یکي از مهمترین مسائل در زندگي شهری و مدیریت شهری نظام توزیع خدمات عمومي شهری است كه این نيز ميتواند ناشي از توزیع نامناسب خدمات شهری در شهر باشد.
حقوق شهروندی
وجود نابرابری در استاندارد زيستی در بين ساکنین يک شهر, پديدة جديدی در هيچ يک از شهرهای جهان نيست اما در کشورهای کمتر توسعه يافته مانند ايران به دليل فاحش تر بودن تفاوتهای اجتماعی – اقتصادی، تفاوت فضايی شهرها تشديد شده و بدين ترتيب ضعف و ناکارآمدی مديريت و برنامه ريزی شهری در امر خدمات رسانیِ مطلوب شهری همچنين زمينه بروز بی عدالتی در دسترسی به خدمات مختلف شهری بويژه خدمات بهداشتی–درمانی را بوجود آورده. اين موضوع در استان تهران با توجه با مهاجرت پزیری بالا اين استان اهميت زيادی برخوردار است.
آسایش و آرامش شهروندان در یک شهر نيز تابعي از دریافت خدمات شهری است. برای ارتقای رفاه عمومي و افزایش رضایتمندی ساكنان یک شهر ضروری است كالاها و خدمات بين تمام شهروندان عادلانه توزیع گردد. با ارایه خدمات عمومي شهر ميتوان شهری بانشاط و امن داشت.
مفهوم عدالت
هاروی بر جنبه های اخلاق گرایانه جغرافیا در خصوص تأمین عدالت اجتماعی و رسالت جغرافیدانان در تأمین عدالت فضایی تأکید دارد( وی مسأله علم جغرافیا را به منظور اجرای عدالت اجتماعی دستیابی به نوعی سازمان یابی می داند و معتقد است که شرط لازم و اولیه چنین کاری این است که معیار اجتماعی عادلانه ای اولاً برای تعیین حد و مرز مناطق و ثانیاً برای تخصیص منابع به این مناطق داشته باشیم.شرط اول مربوط به مطالعات سنتی جغرافیا یعنی منطقه بندی است و در زمینه تخصیص منابع نیز هاروی همانند رالز پایبند این استدلال است که بیشترین منابع باید به محروم ترین منطقه اختصاص یابد
مفهوم عدالت از منظرهای مختلف در خور بررسی است و مفاهیمی چون عدالت اجتماعی ، عدالت فضایی ، عدالت جغرافیایی و عدالت محیطی نیز متأثر از چند بعدی بودن این مفهوم است، اما آنچه مهم است، این است که اساس هر گونهتغییر در سازمان فضایی در روابط اقتصادی، اجتماعی و توزیعی درآمد در جامعه اثر مستقیم می گذارد تقسیم بندی های مختلفی از عدالت اجتماعی از سوی صاحب نظران صورت گرفته است. برای نمونه، از عدالت تخصیصی، عدالت توزیعی، عدالت افقی و عدالت عمودی نام برده شده است.
نقش سازمان فضایی دربر نامه ریزی وتوسعه شهری
سازمان فضـایی متعادل در شهرها به نوبه خود نوعی از پایداری شهری شمرده میشود و هنگامی تحقق مییابد که سازگاری منطقی بین پراکنش جمعی و توزیع خدمات در شهرها به وجود آید. توزیع مناسب و بهینه امکانات اجتمـاعی، اقتصـادی، فرهنگـی و بهداشتی در میان مناطق و نواحی، یکی از مهمترین عوامل جلوگیری از نـابرابری هـا و شـکاف توسـعه و توزیـع فضـایی مناسب جمعی در پهن سرزمین است .
از سویی، مسئله مهم در برقراری توسعه پایدار شـهری، توجـه بـه شـاخص هـای اقتصادی، محیطی و سالم اجتماعی شهرها در بستر برنامه ریزی است . به عبـارتی، در نبـود چنـین نگرشـی، گسـترش روزافزون جامع شهری ناشی از رشد بیروی جمعی و مهاجرت، بـه سـاخت وسـازهای بـدون برنامـه ریـزی و گسـترش مهارنشدنی شهرها منجر شده و تغییرات نامتجانس بسیاری را به ساخت فضایی آنها تحمیل کرده است .
با توجه به آنکه شهر مظهر تعامل انسان و محیط برای ظهور انسان اجتماعی است ، باید فضایی متعـادل را برای رشد و تعالی انسان و جامعه فراهم آورد. در برنامه ریزی رشد و توسعه مناطق مختلـف شـهری شـناخت موقعیـت و جایگاه مناطق از مهمترین عوامل در رسیدن به توسعه متعادل شهری است .
اگر در بعضی مناطق شـهر، عرضـه خـدمات متنوع شهر بهتر از دیگر مناطق شهر باشد، سیل جمعی به سوی چنین مناطقی روانه خواهد شد و بـه دنبـال آن شـاهد مسائل و مشکلات زیست محیطی و امنیت اجتماعی خواهیم بود . همسو با سیاست عدالت فضایی، بـه عنوان هدف محوری برنامه های توسـعه کشـور، لازم است ـ وضـعیت منـاطق مختلـف از نظر توزیـع خـدمات و میـزان برخورداری از شاخصهای مختلف اقتصادی- اجتماعی و زیربنایی بررسی شود و کمبودها و نارسایی ها برای برنامـه آیندۀ توسعه در مرکز توجه قرار گیرد.
با بررسی شاخصهای مختلف اقتصادی – اجتماعی و کالبدی در منـاطق مختلـف، نحوۀ توزیع امکانات، خدما ت و زیرساخت ها نسب به هم روشن می شود. این گونه مطالعات وضعیت محدوده جغرافیایی را از دیدگاه تطبیقی نشان میدهند و آنهـا را از نظر امکانـات و تنگناهـای توسـعه رده بنـدی و اولویـت توسعه های آنها را مشخص میکنند. به این ترتیب، میتوان نتیجه گرفت ایجاد عدالت فضایی و عدالت اجتماعی در شهر ها رابطه مستقیمی با امنیت شهری دارد.
نگارنده :دکتر رقیه ودایع خیری
منابع :
- امیدوار، علیرضا، جعفریان، ابراهیم.(1384).تاثیر سیاست های رفاهی بر امنیت اجتماعی و امنیت ملی، فصلنامه مطالعات امنیت اجتماعی، شماره2-3.
- امیر کافی، مهدی.(1386). بررسی احساس امنیت و عوامل موثر بر آن، تهران، نشریه تحقیقات علوم اجتماعی ایران شماره 18.
عدالت اجتماعی در مناطق تهران اصلا درست توزیع نشده است به طور مثال سرانه پارک در منطقه ده تهران با توجه به جمعیت آن واقعا دیده نشده است