پدرم برایم از کاشان زیاد گفته بود، آن زمان که مجبور بود مدتی آنجا اقامت کند، هرگاه که باز می گشت از ساکنین صمیمی، کوچه ها و خانه های آنجا سخن می گفت.

علیرغم سفرهای شغلی پدرم به شهرهای اطراف اصفهان و یزد، متاسفانه شرایط برای سفر من به این شهرها مهیا نشده بود و من مشتاقانه منتظر فرصتی برای سفر به این شهرها بودم. تا اینکه، دست تقدیر من را به عنوان دانشجوی معماری به شهر کاشان کشاند.

با اشتیاق پس از چند روز از شروع اقامتم در کاشان، تصمیم گرفتم در محله ها، گشتی بزنم و از نزدیک با روایت های شیرین پدر روبه رو شوم…ولی آنچه دیدم بسیار متفاوت بود؛ در میان کوچه پس کوچه های قدیمی شهر حس ناامنی و غربت را تجربه کردم…به نظر می آمد فضاهای محلات مرده بودند. احساس ترس هنگام گذر از این فضاها وجودم را فرامی گرفت.

(کاشان – عکاس: امیر ملکی)

این تجربه مرا بر آن داشت تا کمی راجع به مبانی امنیت در شهرها تحقیق کنم، در این مبحث چکیده ای از یافته های خودم در این زمینه را با علاقمندان  به اشتراک می گذارم:

مبحث امنیت در فضای شهری بسیار گسترده است. برای بررسی آن می­توان به اساسی­ ترین عنصر ساختار شهر،”محله” اشاره کرد.

(کاشان- عکاس: سهیلا احمدیان)

از دیرباز، محله جایگاه تلاقی کالبد، اجتماع و فرهنگ محسوب می شده است. طراحی و سازماندهی محلات در شهرسازی قدیم ایران، تلفیقی از توجه به کلیه ی اصول انسانی همچون اقلیم، امنیت و.. بوده است.

(ابیانه – عکاس: سهیلا احمدیان)

با توجه به افزایش کمی محله ها و نگاه یک سویه کالبدی به آنها، از امنیت آنان  کاسته شده و ظرفیت جرم­ خیزی را افزایش داده است.

(نراق- عکاس: سهیلا احمدیان)

ساخت و سازهای طبقاتی و جداشدن از بافت های قدیمی، کوچ مردم بومی، هویت و کیفیت محلات را کاسته و کلیه ی فاکتورهایی که در گذشته باعث امنیت و شور اجتماعی میشده، به فراموشی سپرده است.

مطالعات نشان می­دهد که الگوهای شهرسازی سنتی ایران، در همپوشانی با طرح هایی همچون CPTED (طراحی بر مبنای کاهش جرم بر اساس طراحی محیطی ) قرار داشته که به تقویت امنیت شهری منتج می شده است . این رویکرد در طراحی، با هدف افزایش احساس امنیت فضایی و کاهش جرم در محیط های شهری، یکی از کارآمدترین رویکردهاست.

این الگوها را می توان در معماری سنتی ایران، طبقه بندی نمود:

1- ایجاد نظارت شهروندی:

نظارت در سطوح محله ای توسط ساکنین قدیمیتر و به اصطلاح ریش سفیدها، ساختار محلات و احساس تعلق ساکنان بر محله منجر به حس مسوولیت ساکنان می شود.

2- حریم:

قسمتهای خصوصی تر بناها به گونه ای طراحی شده که تنها دید از داخل به خارج امکانپذیر باشد.

(هشتی ورودی خانه قدیمی در کاشان-عکاس: امیر ملکی)

3- الگوی ساخت:

همجواری خانه ­ها در بافت، موجب افزایش مشارکت ساکنین می­گردد.

(کاشان- عکاس: سهیلا احمدیان)

در شهر امروزی باید طراحی بر اساس ضوابط  باشد.

بدین منظور باید تکنیک های ساخت و سازماندهی فضاهای شهری منطبق با شرایط زندگی امروزی شود.

با توجه به  مقالات بررسی شده، پیشنهاداتی مختصر ارائه گردیده است:

1- نظارت طبیعی:

افزایش توانایی نظارت ساکنین ، که منجر به افزایش امنیت محله ها می شود.

• قابلیت نظارت با دید مناسب از درون منازل به فضای محله ها وکنترل آن از بیرون به درون.

• مدیریت وسایل نقلیه در ابتدا و انتهای محلات.

• وضوح مسیر محلات از همه ی نقاط.

• طراحی فضاهای همسایگی بین آپارتمان ها از طریق به وجود آوردن فضای گفتگو.

2- تقویت قلمروهای طبیعی:

یکی از عوامل تاثیرگذار در افزایش حس امنیت، افزایش حس مالکیت ساکنین محله است.

• کنترل میزان حضور افراد در فضای محلات، بسته به نوع کاربری.

• افزایش تعاملات شهروندی در طراحی.

3- تعمیر و نگهداری:

ظاهر مناسب فضای کالبدی محله، مساله مهمی در حفظ امنیت شهری می باشد. (در این مورد نظریاتی مانند نظریه پنجره شکسته مطرح شده است؛ این نظریه  به این نکته می پردازد که هر ویرانی کالبدی کوچک مانند یک پنجره شکسته در یک بنا می تواند منجر به فساد کالبدی و اجتماعی در مقیاس بزرگتر شود)

4- افزایش سطح مشارکت شهروندان:

تشکیل کارگروه های محله­ ای جهت تحقق محیطی امن، راهکار مناسبی است. با ارتباط این کار گروه­ ها در سطح شهر، زنجیره­ای پویا به وجود می­ آید، که بهره ­مندی از این  تجربیات، ارتقای سطح امنیت شهر را شکل می دهد.

برای مطالعه بیشتر در این زمینه مقاله زیر پیشنهاد می شود:

بررسی تطبیقی عناصر کالبدی محلّه های قدیمی شیراز با شاخص ههای

نگارنده :مهندس مصطفی سلطان محمدی