مفهوم باغ ایرانی

فن ساختن و فرم زندگی در فرهنگ ایرانی از دیرباز به دلیل غلبه اقلیم کویری بر این کهن بوم مفهومی درون گرا داشته . غالبا بناها به گونه ای ساخته می شدند که شامل دو گونه فضای اندرونی و بیرونی می شد. باغ ایرانی نیز از این مفهوم مستثنا نبوده.

یکی از ویژگی های بارز آن محصور بودن در دیوارهایی بلند و ضخیم بوده است. ویژگی های مشترکی بین همه ی این باغ ها وجود داشته که منجر به ایجاد سبکی به نام باغ ایرانی شده است.

از جمله این ویژگی ها می توان به محور اصلی باغ، جوی آب جاری در امتداد آن، کوشک در مرکز یا انتهای باغ، درختان بلند غیر مثمر در کناره های محور و درختان مثمر در داخل کرت های باغ اشاره کرد.

به لحاظ تاریخی بسیاری پاسارگاد را قدیمی ترین باغ شناخته شده و الگوی باغ های هندسی ایرانی می دانند.

در گذشته باغ ها غالبا محل استراحت و زندگی شاهان و اشراف بوده است . از جمله این باغها  می توان به باغ فین کاشان، باغ ارم شیراز، باغ هشت بهشت اصفهان و… اشاره کرد.

باغ ایرانی و تعاملات اجتماعی

کمتر پیش می آمد که باغ ها محل حضور مردم عادی و جایگاهی برای تفریح وگذران اوقات فراغت باشد . مردم عادی جز اطرافیان حکومت و دربار از این زیبایی بی بهره بودند.

امروزه ساخت پارک و فضاهای سبز شهری جایگاهی برای حضور مردم در شهر، جهت گذران اوقات فراغت و برقراری تعاملات اجتماعی به انواع مختلف شده است .این پارکها در مقیاس های محلی، منطقه ای و شهری طراحی و ساخته می شوند.

ورود این تیپ فضاها به شهرهای ایرانی مقارن با ورود تفکر مدرن در عصر پهلوی بود . بسیاری از معماران بزرگ معاصر همچون کامران دیبا، غلامرضا پاسبان حضرت، کریم ساعی طرح هایی را در نقاط مختلف شهرهای ایران پیاده کردند. از آن جمله می توان به پارک شفق، لاله، ساعی، ملت و… اشاره کرد.

بسیاری از پارک های قرن حاضر تحت تاثیر تفکر غربی و به سبک باغ های اروپایی ساخته شده اند. بسیاری از پارک هایی که معماران ایرانی طراحی و اجرا کرده اند برگرفته از اصول معماری مدرن می باشد.

حلقه ی گمشده پارکسازی ایرانی که تمدنی غنی در زمینه باغسازی دارد عدم بهره گیری از هویت و المان های باغ ایرانی در عصر حاضر می باشد.

نمونه باغسازی ایرانی در تهران

اخیرا در شهر تهران در یکی از محله های قدیمی به نام ده ونک در طرحی نو هویت باغ ایرانی در پارکی به همین نام زنده شده است. این باغ در سال 1391 توسط مهندسین مشاور پژوهشکده نظر و در بخش باقی مانده از باغ بزرگ مستوفی الممالک( پارک عمومی بانام باغ ونک) با رویکردی نوین نسبت به هنر باغسازی که آن را به عنوان فضایی جمعی با میل به طبیعت و فرهنگ می شناسد طراحی شده است. .

مبنای طراحی حفظ بستر طبیعی پروژه ، نقاط عطف و درختان شاخص با هدف حداقل مداخله در وضع موجود بر مبنای محور اصلی شمالی جنوبی و محور فرعی شرقی غربی شکل گرفت.

سردرورودی، هشتی ورودی، دیوار مشبک پیش ورودی، فرم ورود غیر مستقیم به مجموعه، انطباق محور ورودی بر محور کوشک، درختان حاشیه محور  همگی عناصر شاخص باغ ایرانی هستند .این عناصر در قالب فرهنگ و نیازهای جامعه معاصر گرد هم آمده است . فضایی یکپارچه را تشکیل داده اند.

این نگاه نو جایگزین نگاه التقاطی و بی هویت یکصد سال اخیر شده است . و همین نگاه در اختیار عموم مردم قرار گرفته است.  استقبال جامعه نشان دهدنده موفقیت این پروژه می باشد. همچنین آن را می توان یک هدف گردشگری در تهران قلمداد کرد. همین باغ مقصد بسیاری از توریست های داخلی و خارجی نیز می باشد. .

نگارنده :مهندس مصطفی سلطانمحمدی