خاستگاه سینمای مستند
نخستین بار واژه documentary را جان کریسون پس از فیلم موانا اثر رابرت جوزف فلاهرتی در سال 1926 به کار برد.
او فیلم مستند را چنین تعریف کرد: «گزارش و تفسیر خلاق واقعیت» یا «روش خلق خلاقیت».
اگر بخواهیم فیلم هایی را که عنوان مستند بر آنها گذاشته شده است ارزیابی کنیم، شاید تنها کافی باشد که بگوییم: اصطلاح مستند به فیلم هایی اطلاق میشود که «غیرتخیلی» باشد.
سینمای مستند که ماهیتاً مقاصد غیر تجاری را دنبال میکند و هدفی جز سرگرمی آنی و سطحی تماشاگر دارد، به علت نیروی فرهنگ آوری و فرهنگ سازی اش، به عنوان “سینمای سالم” نیز شناخته شده است.
به دلیل رهایی نسبی این نوع فیلم از ملاحظات اجرایی تولید ، سینمای مستند را “سینمای مستقل” نیز گفته اند.
فیلم مستند یا ” فیلم حقیقت”
این نوع فیلم” Factual Film ” نه تنها موضوعش واقعی است، بلکه فضا و موقعیت موضوع نیز، به ایجاد شکلی واقع نمایانه از سینما می انجامد. در واقع، فیلم مستند بازتاب کننده توجه و حساسیت هنرمند به یک پدیده غیر تخیلی و یا خارجی است که قابل تفسیر است.
همان قدر که نفس خلاقیت در انیمیشن وابسته به ظرافت و تخیل است و با واقع نمایی میانه ای ندارد، فیلم مستند وابسته به واقعیت است و موضوعات تخیلی در آن جایی ندارند.
اما مثل هر شکل هنری دیگر، تخیل جزء ذاتی خلاقیت هنرمند مستندساز است.
به بیان دیگر، موضوع فیلم مستند بدون وجود فیلم، دوربین و فیلمساز در جهان خارج و عالم واقع وجود داشته و دارد، اما بدون نگاه سینمایی مستندساز و به کارگیری روش ها و ابزارهای بیان هنری او “شکل هنری” ندارد.
تفاوت ها در فیلم مستند، معطوف است به این که آنچه که هست چگونه درک و احساس میشود و یا ثبت و بیان میشود.
به عبارت دیگر، فیلم مستند ممکن است فقط به عنوان یک تصویر سینمایی و یا تصویر هنری از یک واقعیت ثبت شود.
از نمونه های جالب این نوع فیلم مستند، فیلم فاشیسم بی پیرایه (1964) اثر میخاییل ام فیلمساز روسی است که یک مستند آرشیوی یا گردآوری است.
هم چنین فیلم پل آزادی(1360) از سینمای مستند ایران و تا حدودی زیادی مجموعه مستند تلویزیونی روایت فتح.
اهداف و کارکردهای فیلم مستند
به طور کلی آن چه که از سوابق تاریخ و کاربردهای فیلم مستند به ویژه پس از اختراع تلویزیون پیداست، این است که مستند برای توجه کردن و دقیق شدن در زندگی بشر و ارتقای ارزش های آن وجود داشته است.
از آن جا که فیلم مستند، رسانه موثری برای ایجاد تغییر در جامعه بوده، همیشه برای موجودیت و یا تولید آن، تقاضا نیز وجود داشته است.
همچنین موجودیت فیلم مستند زمانی اهمیت می یابد که انسان در شناخت خود و محیط پیرامونش با مسأله یا ابهام روبروست.
بی دلیل هم نیست که فیلم های مستند اغلب توضیح دهنده چگونگی و چرایی پدیده ها هستند.
به طور کلی، هدف اصلی فیلم مستند تصویر کردن زندگی انسان در محیط و شناخت امکانات و مسائلی است که در شرایط ویژه آن محیط برای او بروز می کند.
نگارنده : تیم تحریریه روشابوم
این که در فیلم مستند واقعیت بیان می شود بسیار تامل برانگیز است